नालंदा विद्यापीठ : इतिहास आणि महत्त्व

नालंदा विद्यापीठ: परिचय

नालंदा विद्यापीठ हे भारतातील बिहार राज्यातील एक प्रसिद्ध प्राचीन विद्यापीठ आहे. हे ५व्या शतकात स्थापित करण्यात आले आणि १२व्या शतकापर्यंत चालू होते. हे विद्यापीठ बौद्ध धर्माचे एक महान केंद्र होते आणि जगभरातून विद्यार्थी आणि विद्वान येथे येत असत.

नालंदा विद्यापीठ: इतिहास

१. नालंदा विद्यापीठ स्थापना

नालंदा विद्यापीठाची स्थापना गुप्त साम्राज्याच्या काळात झाली.
कुमारगुप्त प्रथम या गुप्त राजाने याची स्थापना केली.

२. प्राचीन काळातील नालंदा विद्यापीठ

हे विद्यापीठ बौद्ध धर्माच्या अध्ययनासाठी प्रसिद्ध होते.
येथे बौद्ध धर्माच्या विविध शाखांचा अभ्यास केला जात होता, ज्यात मध्यमक, योगाचार आणि सर्वास्तिवाद यांचा समावेश होता.
याशिवाय वेद, व्याकरण, औषधशास्त्र, तर्कशास्त्र, गणित, खगोलशास्त्र आणि रसायनशास्त्र यांचाही अभ्यास केला जात होता.

३. नालंदाच्या ग्रंथालय

नालंदा विद्यापीठाचे ग्रंथालय तीन भागांमध्ये विभागलेले होते: रत्नसागर, रत्नोदधी आणि रत्नरंजक.
हे ग्रंथालय शेकडो हजारो ग्रंथांनी समृद्ध होते.

महत्त्वाचे विद्वान आणि यात्रा

४. ह्युएन त्सांग (Xuanzang) आणि नालंदा

७व्या शतकात ह्युएन त्सांग नावाचा चिनी विद्वान नालंदाला आला.
त्याने नालंदातील अध्ययन आणि विद्यापीठाच्या अभ्यासक्रमाचे वर्णन केले आहे.

५. इ-त्सिंग (Yijing) आणि नालंदा

इ-त्सिंग हा अजून एक चिनी विद्वान होता जो नालंदाला आला.
त्याने नालंदाच्या विद्वानांच्या अभ्यासाचे तपशीलवार वर्णन केले आहे.

पतन आणि पुनरुज्जीवन

६. नालंदाचे पतन

१२०० च्या सुमारास मुहम्मद बख्तियार खिलजी यांनी नालंदा विद्यापीठावर आक्रमण केले आणि ते विध्वंस केले.

७. नालंदाचे पुनरुज्जीवन

२०१० मध्ये भारत सरकारने नालंदा विद्यापीठाच्या पुनरुज्जीवनाचा निर्णय घेतला.
नवीन नालंदा विद्यापीठाची स्थापना झाली आणि ते २०१४ मध्ये कार्यान्वित झाले.
नवीन विद्यापीठ राजगीरजवळ स्थित आहे आणि हे 455 एकर जमिनीवर पसरलेले आहे. या विद्यापीठाचे कॅम्पस एक नेट-झीरो क्षेत्र आहे आणि यात 100 एकर जलाशय आहेत. नवीन कॅम्पसचे उद्घाटन १९ जून २०२४ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी केले. विद्यापीठात पाच शाळा कार्यरत आहेत आणि भविष्यात अधिक शाळा सुरू करण्याचे नियोजन आहे.

सारांश

नालंदा विद्यापीठ हे प्राचीन भारतातील एक महत्त्वाचे शैक्षणिक केंद्र होते. हे विद्यापीठ बौद्ध धर्माच्या अध्ययनासाठी प्रसिद्ध होते आणि जगभरातून विद्वान येथे येत असत. आजही नालंदा विद्यापीठाचा इतिहास आणि त्याचे महत्त्व आपल्याला प्रेरणा देते. नालंदा विद्यापीठ अधिकृत वेबसाइट

हिंदू धर्माविषयी आमचे इतर लेख: 👉हिंदू धर्म

FAQs

नालंदा विद्यापीठ कधी आणि कोणत्या राजाच्या काळात स्थापन झाले?

नालंदा विद्यापीठाची स्थापना ५व्या शतकात गुप्त राजवंशातील कुमारगुप्त प्रथम यांनी केली.

नालंदा विद्यापीठाचे मुख्य अभ्यासक्रम कोणते होते?

नालंदा विद्यापीठात बौद्ध धर्माच्या विविध शाखांचा अभ्यास केला जात होता, तसेच वेद, व्याकरण, औषधशास्त्र, तर्कशास्त्र, गणित, खगोलशास्त्र आणि रसायनशास्त्र यांचाही अभ्यास केला जात होता.

नालंदा विद्यापीठाचे पतन कधी झाले आणि कशामुळे?

नालंदा विद्यापीठाचे पतन १२०० च्या सुमारास मुहम्मद बख्तियार खिलजी यांच्या आक्रमणामुळे झाले.

नवीन नालंदा विद्यापीठाची स्थापना कधी झाली?

नवीन नालंदा विद्यापीठाची स्थापना २०१० मध्ये भारत सरकारच्या निर्णयानुसार झाली आणि ते २०१४ मध्ये कार्यान्वित झाले.